Een vloedgolf (Japans: tsunami) is een verwoestend natuurverschijnsel
waarbij een golf uit de zee met een enorme kracht het land overspoelt,
meestal veroorzaakt door een aardbeving.
Oorzaken
Vloedgolven kunnen veroorzaakt worden door een zeebeving, een
aardbeving waarvan het epicentrum onder de zeespiegel ligt, door een
meteoriet of door vulkanische uitbarstingen onder zee of vlak aan zee,
vooral als daarbij door een grote aardverschuiving veel gesteente de
zee in schuift. Ook bij plotseling afkalven van een gletsjer of ijsberg
kan een vloedgolf ontstaan.
Het gevolg van een dergelijke gebeurtenis is dat zich, vanuit het
epicentrum, een grote hoeveelheid energie door het water begint voort
te planten. Deze kinetische energie verhoogt lokaal de snelheid van het
water en ook de druk die het water om zich heen uitoefent. Omdat de
natuur weerstand biedt tegen elke verandering, vloeit het water uit om
de overtollige energie (ten opzichte van de omgeving) af te laten
vloeien en de balans van druk en tegendruk te herstellen. Omdat een
gegeven lichaam aan water in de oceaan aan vijf zijden omringd wordt
(aan vier zijden door water en van onder door de oceaanbodem), betekent
dit dat het water meestal een uitweg zoekt door de vorming van golven
die zich voortplanten vanuit het epicentrum -- het water "richt zich
op" in de richting die de minste tegendruk geeft. Op open zee is van
een dergelijke oprichting vaak weinig tot niets te merken omdat de
energie zich nog verdeelt over een flink gebied -- de afstand van
golftop tot zeebodem is groot. De "hoge golf" waar een tsunami
zijn naam aan dankt, ontstaat pas dicht bij het land waar de zeebodem
als het ware het zeeoppervlak tegemoet komt en zo de golf omhoog
"drukt".
Naarmate de golfslag zich verder voortbeweegt van het epicentrum, wordt
de overtollige energie over een groter oppervlak verdeeld. Op een
gegeven moment is de overvloed "op" (verdeeld over een zeer groot
gebied) en is de balans met de omgeving hersteld. Dit is het einde van
de vloedgolf. Dit verklaart ook waarom het rampgebied op eilanden en
kusten die door vloedgolven getroffen worden, zo plotseling ophoudt:
een vloedgolf verplettert alles in zijn pad totdat de energie-balans
hersteld is. Daarna is de vloedgolf vrijwel meteen afgelopen en is er
niets meer van te merken.
Gevolgen
Vloedgolven kunnen zich met snelheden van honderden kilometers per uur
door de open oceaan voortplanten. In diepe wateren, zoals de Grote
Oceaan, bereiken de tsunami's hun grootste snelheid, tot 1000 kilometer
per uur. Op open zee is vaak weinig van het verschijnsel te merken,
maar als de golf ondiep water bereikt verheft zich de golf tot maximaal
ca. 30 meter boven het normaal peil en stort zich dan vernietigend het
land op.
Aan de komst van een vloedgolf gaat vaak een periode van uitzonderlijk
lage waterstanden vooraf, waarbij objecten boven water komen die anders
nooit te zien zijn. Deze lage waterstanden worden veroorzaakt door de
golfvorming net buiten de kust. Om een golf van uitzonderlijke hoogte
te vormen, heeft de natuur extra watermassa nodig. Daarvoor wordt, net
als bij andere golven, water aangezogen van voor de golf en achter de
golf weer losgelaten (dit resulteert ook in de voortplanting van golven
door het water). Op een gegeven moment houdt de zee echter op (bij de
kust) en kan opgezogen water niet meer aangevuld worden met water van
verderop. De uitzonderlijke hoogte van de golf versterkt dit effect ten
opzichte van "normale" golven. Het resultaat is een tijdelijke
verlaging van de zeespiegel aan de kust, totdat de vloedgolf de kust
bereikt. Vaak laten velen zich door de lage waterstand verleiden het
drooggevallen gebied in te gaan op zoek naar vis of waardevolle
voorwerpen en raken dan overspoeld door de komende golf.
Vooral de kusten van de Stille Oceaan - zoals Japan en Hawaii - zijn
bedreigd door vloedgolven omdat zich daar ook gordels van vulkanische
activiteit bevinden. Er worden pogingen in het werk gesteld een
waarschuwingssysteem in het leven te roepen om mensen de gelegenheid te
geven het hogerop te zoeken, maar het is nog erg moeilijk de grootte
van de golf te voorspellen.
Sinds 1954 bestaat er een waarschuwingsdienst op Hawaii. Hierdoor weten
de VS dat er een vloedgolf onderweg is en kunnen ze maatregelen nemen.
Een op Hawaii voorspelde golf kwam indertijd precies op tijd aan, maar
was maar 20cm hoog... De geëvacueerden stelden dat niet zo op prijs.
Tsunami betekent letterlijk in het Japans Hoge golf in de haven.
In de geschiedenis
1964
Op 27 maart 1964 was er een vloedgolf in de Golf van Alaska als gevolg
van een aardbeving van 9.2 op de schaal van Richter. De aardbeving
wordt ook wel de Goede Vrijdag beving genoemd. De meeste schade werd
aangericht in Alaska, waar 106 mensen omkwamen. Het totaal aantal
slachtoffers was 131; de overige slachtoffers vielen in de VS
(Californië) en Canada.
2004
Verloop van de vloedgolven in december 2004
In december 2004 vond de schadelijkste vloedgolf uit de recente
geschiedenis plaats. In de zee, ten westen van Sumatra, was een
onderzeese aardbeving. De vloedgolf bereikte de kusten van Sri Lanka,
India, Burma, Thailand, Indonesië en zelfs Somalië (6000 km verderop).
Op 26 december 2004 vond er een zware aardbeving van 8.9 op de schaal
van Richter plaats in de zee nabij het eiland Sumatra. Als gevolg
werden verschillende landen rond de Golf van Bengalen getroffen door
zware vloedgolven tot wel 6 meter hoog. Op 1 januari 2005 zijn er rond
17.00 uur CET tenminste 165.000 dodelijke slachtoffers geteld in de
kuststreken van de landen Sri Lanka, Indonesië, India, Thailand,
Myanmar, Bangladesh, Maleisië, de Maldiven, de Seychellen en de
Andaman-eilanden. Opmerkelijk is dat er helemaal tot in het Afrikaanse
Somalië en Tanzania een vloedgolf was, waar deze ook nog enkele
honderden slachtoffers maakte. Gevreesd wordt dat het dodental in de
bovenstaande landen nog sterk zal oplopen.
Zie voor meer informatie: Aardbeving Indische Oceaan 2004
Bron: Wikipedia